2.1 Uppernarsaasiorneq periutsillu
Immikkoortuni
kisitsisinik paasissutissaliorfiusuni assigiinngitsuni pitsaanerusumik
assigiiaarnerusumillu uppernarsaasiortarnissaq Naatsorsueqqissaartarfiup
suliniutigaa. Nittartakkami www.stat.gl-imi immikkoortuni kisitsisitigut
paasissutissiissutini tamani periutsit, immikkoortiterinerit/ilisimatusarnermi
taaguutit, pissarsiviit, assigiinngiiaarnerit taaguutinillu pingaarnernik
nassuiaarnerit pillugit paasissutissat takuneqarsinnaassapput. Kisitsisinik
paasissutissaliornernik nalunaarsuiffinni pingaarnerni tamani ilaatigut
nalunaarsuiffiit ilisimatusarnermi annertunerusumik atorneqarsinnaanissaat
siunertaralugu assigiinngiiaarnerit nalunaarsuiffinniittut pillugit
takussutissiat avammut saqqummiunneqartassapput. Innutaasunut tunngasut
nalunaarsuutit siulliullugit suliarineqarput.
Kalaallit
Nunaat NordForsk-imit avannaamioqatigiit akornanni nalunaarsuinermik
ilisimatusarnermut peqataanissamut aningaasaliissutinik pissarsisarpoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarsuisarnerata siunissamut sinaakkusiilluni
pitsaanerusumik paasissutissalerneqartalernissaa ilisimatusarnerup
toqqaananngikkaluamik kingunerisassaasa ilagaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmit
atorneqarput kisitsisaataasivimmi nalunaarsuutit uppernarsaatitut atorneqartut.
Maanna kisitsisitigut paasissutissiat arlaqartut uppernarsaasiorneqareerput.
Uppernarsaatit amerlatsinnikooqimmata nutaat tamanut saqqummiunneqaraangata
Naatsorsueqqissaartarfimmit periarfissaqalerneranik maluginiaqqusisoqartassaaq.
Digitaliseriinermut
pisortat ataatsimut periusissiaat Naalakkersuisut 2014-imi akueraat,
kingullermik taanna 2018-2021-mi nutarterneqarpoq. Suliniuteqarfiit
aalajangersimasut atuutilersinneqarnerannut atatillugu Naatsorsueqqissaartarfik
suliassaqarnerulissaaq. Kisiannili piffissaq sivisunerusoq eqqarsaatigalugu
periusissiami Naatsorsueqqissaartarfimmut nutaanik periarfissiisut immikkoortut
amerlanerulissapput.
Inuit
(CPR), suliffeqarfiit, (CVR) illuutit nunamullu paasissutissat
(assersuutigalugu najukkat pillugit paasissutissat) pillugit tunngaviusumik
paasissutissat digitaliseriinerup annertunerulernissaanut pingaaruteqartutut
isigineqarput. Paasissutissat tunngaviusut kisitsisitigut
paasissutissiarpassuarni Naatsorsueqqissaartarfimmi pitsaassutsit
qaffatsissavaat aammalu illuutit pillugit kisitsisinik
paasissutissiisoqartalersinnaassalluni. Aammattaaq ilimagineqartariaqarpoq
datat paasiuminarsarnissaannut isumalluutit ikinnerusut
Naatsorsueqqissaartarfiup piffissami sivisunerusumi atortassagai.
Digitaliseriinermut
periusissiami inuit pillugit paasissutissat pillugit nutaamik
inatsisiliortoqarpoq, tassanilu aalajangersakkat danskit inuit pillugit
paasissutissat pillugit inatsisaanniittut qaninnerulerlugit Kalaallit Nunaanni
inatsiseqalerpoq.
Naggasiullugu
Namminersorlutik Oqartussat kommunillu ataatsimut aningaasanik aqutsinermi
aqutsinermilu paasissutissanik nalunaarsuiffeqalernerata digitaliseriinermi
periuseq kiisalu HR-system akissarsisitsinermilu periutsip nutaap (ERP)
atulersinneqarpoq. Nalunaarsuinerit assigiiaarnerusut aallaavigalugit
kisitsisitigut paasissutissat atuuttut suliarineqaraangata immikkoortunilu
nutaani aaqqissuussamik assigiiaartumillu nalunaarsuisoqaraangat pisortat
ataatsimut aningaasaqarnermik aqutsinermi aqutsinermilu paasissutissanik
nalunaarsuiffeqarneranni Naatsorsueqqissaartarfik piffissamut ungasinnerusumut
nutaanik periarfissaqalerpoq. Aamma takuuk immikkoortoq 2.3 ataaniittoq.
Suliffeqarfiit
naatsorsuutinik siunissami pisortanut digitalinngorlugit nassiussisarnissaat
digitaliseriinermut periusissiamut atatillugu Naatsorsueqqissaartarfiup
tapersersorpaa. Kisitsisitigut paasissutissat nuna tamakkerlugu naatsorsuutinut
aamma inuussutissarsiutit pillugit kisitsisitigut paasissutissanut atugassanik
nalunaarsuisarneq Naatsorsueqqissaartarfiup nalunaarsuinerani ullumikkut
annertunerpaajupput. Digitalinngorlugit nalunaarsuisarnermi nalunaarsuinermi
kukkunerit aamma ikilissapput taamaalillunilu kisitsisinik paasissutissat
pitsaassusaat qaffatsinneqassallutik.
2.3 Allaffissornermi
nalunaarsuinerit aaqqissuunneri pitsanngortinnerilu
Naatsorsueqqissaartarfiup
Kalaallit Nunaanni pisortat Naatsorsueqqissaartarfiunerat isumaqanngilaq
Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisinik paasissutissaliornernut tamanut tabelinut
piariikkanut datanik taamaallaat katersuisartoq. Naatsorsueqqissaartarfittulli
allatut pisortat, suliffeqarfiit kattuffiillu paasissutissanik suliaqarnissaat
Naatsorsueqqissaartarfiup pisariaqartippaa. Nunani allani kisitsisinik
paasissutissaliornerni amerlanerni atuuppoq nalunaarsuiffiit allaffissornermut
siunertaqarluni pisortat oqartussaasut suliaat, taakku aallaavigalugit
paasissutissanik tunngaveqarluni Naatsorsueqqissaartarfik kisitsisitigut
paasissutissanik katersuisarpoq, suliaqartarpoq avammullu saqqummiussisarluni.
Naatsorsueqqissaartarfik
naliliivoq nalunaarsuiffinni allaffissornermi atorneqartartuni paasissutissat
pingaarnerit tunngavigalugit kisitsisinik paasissutissaliornerit eqqortumik
takutitsisunik kisitsisitigut paasissutissaliornernik kinguneqartartoq, tassa
nalunaarsuiffiit oqartussaasunit akisussaasunit amerlasoorpassuartigullu
inunnit suliffeqarfinnilluunniit aamma ingerlaavartumik misissorneqartarmata.
Tassunga peqatigitillugu allaffissornermi nalunaarsuiffiit tunngavigalugit
kisitsisitigut paasissutissiat suliarineqarnerat akikinnerusarpoq, tassa
Naatsorsueqqissaartarfik datanik suliffeqarfinni inuinnarnilu katersuinissamut
isumalluutinik atuissanngimmat aammalu paasissutissanik assigiiaartunik
nalunaaruteqartoqarnissaa qulakkeerneqartarluni. Naggasiullugu,
allaffissornermi nalunaarsuiffiit ilusilersugaanerat aaqqissuussamillu
atorneqartarnerat allaffissornermi oqartussaasuni akisussaasuni
pisariillisaanissamut aamma tapersiisarput.
Qulaaniittunut
nangeqqillugit Naatsorsueqqissaartarfik inassuteqaateqarpoq, qitiusumik
allaffissuup kommunillu siunissami suleqatigiillutik – ilaatigut pisortat
Aningaasaqarnermi aqutsinermilu nalunaarsuiffiannut (ERP) nutaamut atatillugu –
suliassanik suliarinninnermut atatillugu aaqqissuussamik nalunaarsuinerit
aallaavigalugit paasissutissat pisortat suliarisaat tunngavigalugit
kisitsisitigut paasissutissaliornerit nutaat suliarineqartarnissaat
anguniartariaqaraat.
Pisortani
oqartussaasut allaffissornermi nalunaarsuiffinnik pilersitsiniartut
Naatsorsueqqissaartarfimmik aamma Digitalimik sullissinermut Aqutsisoqarfimmik
isumasiuisarnissaat ataatsimut isigalugu qulakkeerneqartariaqarpoq,
taamaalilluni nalunaarsuiffiit naleqquttumik ilusilersornissaat aammalu
kisitsisinik paasissutissaliornernut atorneqarsinnaaneri
qulakkeerneqarniassammat. Nalunaarsuiffiit aaqqissugaanerannik
allanngortinnerinillu Naatsorsueqqissaartarfimmut nalunaartussaatitaaneq
kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu inatsimmi allaqqareerpoq,
kisiannili tamassuma ilisimatitsissutigisarnissaa siunertaralugu
Naatsorsueqqissaartarfik annertunerusumik suliniuteqarniarpoq.
Paasissutissarpassuit
Naatsorsueqqissaartarfiup pigisai akiliisitsilluni arlalinnik
aaqqiissuteqarnissamik neqerooruteqarnissamik periarfissiipput.
Akiliisitsilluni suliassat paasissutissat allat ilanngullugit imalinnik
immikkuualuttunngorlugit akiliisitsinani pisortanut suliarineqartunit
imaluunniit sullissat ataasiakkaat pisariaqartitaannut naleqqussarneqartunit
allaanerusarput. Akiliisoqarnissaanut tunngavilersuutigigajunneqartarpoq
avammut saqqummiunneqaraangata paasissutissat eqqortuutinniarlugit
Naatsorsueqqissaartarfiup kukkunersiuisarnera. Datat
immikkuualuttunngornerullugit atorneqarneri annertunerusumik
suliarineqarnissaannik kukkunersiorneqarnissaannillu
pisariaqartitsisoqartarpoq, taamaaliortoqartillugu akilersitsisoqartarpoq.
Tunngaviusumik
kisitsisinik paasissutissaliornermut naleqqukkaangata kiisalu sulisut
pigineqaraangata Naatsorsueqqissaartarfik siunissami akiliisitsilluni
suliaqartaanassaaq. Naatsorsueqqissaartarfik nammineerluni suliassanik
tuniniaasassanngilaq aammalu suliat akilersinneqartut amerlippata
iluatsitsinertut isiginagu. Naatsorsueqqissaartarfik suliakkiissutit
kisitsisinik paasissutissiornermi tabelit kisitsisaataasivimmiittut
immikkuualuttunngornerat annertusillugu kisitsisitigullu paasissutissat
ujartorneqarajuttartut aningaasanut inatsimmi aningaasaliissutinit
matussuserneqartut ilannguttarnerisigut ilaatigut siumut isigaluni
ingerlatsinermi tunngavik nammineerluni annikillisittarpaa.
Suliakkiissutit
nalunaarsuinerit tunngavigalugit taamaallaat tabelinngortillugit
Naatsorsueqqissaartarfiup killilerniassavai. Apersuinerit tunngavigalugit
misissuinissanik sullissat kissaateqarpata Naatsorsueqqissaartarfik
paasissutissat pillugit nakkutilliisoqarfimmiit (Datatilsyn)
akuerineqareernikkut tigusillattaarilluni misissuinernut atugassanik
innuttaasut pillugit nalunaarsuiffinniit pissarsianik tapersiisinnaavoq,
kisiannili ilaannikkut Kalaallit Nunaanni Danmarkimiluunniit misissuinerni
apersuisartut apersuineri atorsinnaassassallugit.
Kisitsisitigut
paasissutissat nalilersuinerillu suliarinissaannut siunnersortit
ilisimatusartullu avataaneersut qitiusumik allaffissuup kommunillu
akuttunngitsumik atortarpaat, tassani Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisinik
paasissutissiai pingaarnertut atorneqartarlutik. Siunnersortit
suliakkerneqaraangamik Naatsorsueqqissaartarfimmit paasissutissanik
akuttunngitsumik immikkut kisitsisinik aniatitsisarput imalluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup
serverianit namminneq nalilersuinissaminnut kikkuuneri paasiuminaasaarlugit
datanik pisisarlutik.
Siunnersortit kisitsisitigut paasissutissanik imaqartunik nalilersuinissanik nalunaarusiornissanillu sulisussarsiarineqannginneranni Naatsorsueqqissaartarfik isumasiorneqarsinnaalluartoq Naatsorsueqqissaartarfiup ilisimatitsissutiginiartassavaa. Naatsorsueqqissaartarfik isumaqarpoq nalunaarusiat nalilersuinerillu isumalluutit/aningaasartuutit ikinnerusut atorlugit suliarineqarsinnaasut. Naatsorsueqqissaartarfik taamaalilluni kisitsisit suut kisitsisaataasivimmeereernersut nalilersorsinnaavaa aamma Naatsorsueqqissaartarfimmi nalunaarsuiffiit pioreersut atorlugit sunik kisitsisitigut paasissutissaliorsinnaanera aammalu paasissutissat ataatsimoortillugit datanillu nutaanik pissarsilluni annertunerusumik suliaqarnissamik pisariaqartitsiviunersut ikiuussinnaavoq.
2.5 Allaffissornikkut naatsorsuinerit
Kisitsisitigut paasissutissanik saqqummiisoqartillugu taaguutit, immikkoortiterinerit periutsillu nunat tamat akornanni atorneqartartut Naatsorsueqqissaartarfiup sapinngisamik atortarpai. Kisitsisitigut paasissutissat taakku ilaatigut inuit suliaqarfinni aalajangersimasuni ulluinnarni suliaqartut – assersuutigalugu qitiusumik allaffissuarmi kommunimiluunniit allaffimmi sulisut - ujartugarineq ajorpaat. Assersuutigalugu ingeniøritut ilisimatusartutut, pilersitsisartutut sanaartukkanillu ilusilersuisartutut inuussutissarsiutinut ilinniarsimasut, nunarsuarmi taaguutitut atorneqartut, pinnagit sanasut Sisimiuni Sanaartornermut Ilinniarfimmi ilinniarsimasut qassiuneri ujartorneqarajuttarput.
Allaffissornermi nalunaarsuisarnernik Naatsorsueqqissaartarfiup suliaqartarnissaa siunertaralugu oqartussat sulianik ingerlatsisartut Naatsorsueqqissaartarfiup oqaloqatigisarpai. Pingaartumik nalunaarsuiffiit Naatsorsueqqissaartarfiup ineriartortinnikuusai atorlugit allaffissornermi naatsorsuinerit ajornanngikannersumik suliarineqartarnissaanni. Assersuutigalugu tassaapput immikkoortuni pisortat aningaasaqarnerat akissarsiallu kiisalu suliffeqarneq ilinniartitaanerlu. Kisiannili aningaasatigut isumalluuteqartitsisoqarnissaa aammalu paasissutissanik isumannaallisaasarnerup paasissutissallu pillugit isertuussaqartarnerup ajoquserneqannginnissaat Naatsorsueqqissaartarfimmut pingaaruteqarpoq.
Tunngaviusumik atuarfiit pillugit kisitsisitigut paasissutissat amerlanerpaat Ilinniartitaanermut Aqutsisoqarfimmit ullumikkut suliarineqartarput, taavalu ilinniartitaaneq pillugu kisitsisitigut paasissutissat allat Naatsorsueqqissaartarfimmit suliarineqartarlutik. Assersuutigalugu inuusuttut anguniakkat pillugit kisitsisitigut paasissutissaliornermut atatillugu ingerlatsisarnernik nalilersuinerit annertunerusumik isiginiarneqalerneranni Naatsorsueqqissaartarfiup Ilinniartitaanermullu Aqutsisoqarfiup ataqatigiissumik ataqatigiissaarinikkut suleqatigiinnissaat pisariaqartorujussuuvoq.
Kisitsisit allanngoriartorneri isiginiarlugit saqqummersitat naannerusut Naatsorsueqqissaartarfiup atornerusarniarpai. Saqqummersitanut uppernarsaatinik periutsinillu allaaserinninnerit nittartakkami immikkoortunut tamakkununnga tunngasunut tassunga peqatigitillugu nuunneqassapput. Saqqummersitat naannerusut kisitsisaataasivimmi paasissutissanik immikkuualunnerusunut innersuussutinik imaqartassapput.
Kisitsisitigut paasissutissanik soqutiginninnerunissaq nutserinermullu isumalluutit atorneqartut annikillisinneqarnissaat qulakkeerniarlugit saqqummersitat naalisinneqassapput. Taamaaliornikkut paasissutissat kisitsisaataasivimmi pissarsiarineqarsinnaasut pitsaassusaat annertusarneqarnissaat pitsanngortinneqarnissaallu isiginiarneqarnerulissaaq.
Saqqummersitsinermut
ilanngullugu Naatsorsueqqissaartarfimmit tusagassiutinut nalunaarummik
ilanngussisoqarajuttarpoq. Saqqummersinneqartartut ataasiakkaat
tusagassiutitigut nalunaarutitaqassanersut immikkut
isumaliutersuutigineqassapput. Kisitsisitigut paasissutissat nutaat
eqqarsaatigalugit tusagassiutitigut nalunaaruteqartarnissaq pingaaruteqarpoq,
taakkulu suliarineqartassapput tusagassiuutinit
tigusiffigiinnarneqarsinnaasunngorlugit.
Tassunga
atatillugu kisitsisaataasiviup pingaarnertut ingerlatitseqqiisarfiulerneratigut
atuisartunik pikkorissartitsisarnerup pingaarnerulersinnissaanik
pisariaqartitsisoqarpoq. Ilinniartunut, isumaginninnermut kisitsisinik
paasissutissanik sulinerminnut atatillugu atuisartunut inuinnarnullu
pikkorissartitsinernik Naatsorsueqqissaartarfik ataavartumik
neqerooruteqartassaaq.
Internetimik
atuinerup pitsanngoriartornera aamma akikilliartornera ilutigalugu
Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisaataasivimmik atuinermik
ilitsersuusiornissaq misilinniarpaa, taanna pikkorissaanerit saniatigut
pisussatut pilersaarutigineqarpoq. Filmi suliarineqartoq sulisunit
nutarterneqarsinnaanissaa anguniarneqarpoq, taamaattumik imarisaa immikkut
isiginiarneqassaaq ilusaa pivallaarnagu.
Filmiliorneq
siulleq pissaaq kisitsisaataasivimmut programmi atorneqartoq
nutarterneqareerpat. kisitsisaataasivimmut programmip nutarternissaa
naatsorsuutigineqarpoq 2021-p aasaanerani pissasoq.
IT-mi
sulisut paasissutissanik kisitsisaataasivik ingerlatitseqqiivittut
atorsinnaassavaat kisitsisillu nutartikkat programmini atoqqissinnaassallugit,
assersuutigalugu oqarasuaatinut angallattakkanut apps-inut, nittartakkani
immikkut grafikinngorlugit saqqummiinerni il.il. Paasissutissat API
(application programming interface) atorlugu atuisunit tamanit
atorneqarsinnaapput. API Sverigemi Naatsorsueqqissaartarfiup atugaa
Naatsorsueqqissaartarfiup atorpaa, kisitsisaataasivimmut toqqaannaq
atassuteqarluni atorneqarsinnaasoq.
Takornariat
nittartagaat www.tourismstat.gl 2015-imili taamatut
kisitsisinik nutarterisalerpoq. Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani
titartakkat atorlugit saqqummersitanik pitsanngorsaaniarluni API aamma
atorneqarpoq. API-mik atuinerup siunertaasa aapparivaat API-mik atuinermik
misilittagaqalernissaq, atuilertussanik pitsaasumik siunnersuisarnissaq
eqqarsaatigalugu. Atuilertussat sukkanerusumik API-mik atuilernissaat
anguniarlugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani programkode
akeqanngitsumik tamanit atorneqarsinnaavoq.
Paasissutissanik
takussaasunngortitsinissamut pisariaqartitanik programminik atuisunut
ajornannginnerulersitsineq, tassunga ilanngullugu infografikki atorlugu
saqqummersitsisarnerit, assersuutigalugu Facebookimi nutaarsiassanik
nalunaaruteqarnermi, periarfissat ajornannginnerulernissaat
pilersaarusiorneqassaaq. Suleriaaseq taanna periarfissiivoq open-sourcemik
R;-imik atuisinnaanermik misilittagaqalernissamut, programmi pineqartoq
nalinginnaasuuvoq datanik paasinarsaanermi suliaqarnerni.
Naatsorsueqqissaartarfiup
FN-imit nunarsuarmi anguniarneqartut pillugit saqqummersitai (www.stat.gl/VMD) API atorlugu suliaapput R-imi
kodelerlugit suliareqqitaallutik. Nunarsuarmi anguniakkanut ataasiakkaanut kode
najoqqutaq aaneqarsinnaavoq uppernarsaatitut imaluunniit misileraatissatut.
Kisitsisitigut
paasissutissanut Naatsorsueqqissaartarfiup nammineq suliarisartagaanut
pissarsiarineqarsinnaasunut kisitsisaataasivik ullumikkut atorneqarneruvoq.
Kisitsisit paasissutissartai Naatsorsueqqissaartarfimmit misissorluaqqaarnagit
kisitsisaataasivimmut ilineqartartunik kisitsisaataasivik tamassuma saniatigut
imaqarpoq – assersuutigalugu Uumasunut nakorsamiit aamma Nakorsaaneqarfimmiit
kisitsisit.
Naatsorsueqqissaartarfiup
anguniagaraa sulisoqarfiit amerlanerusut kisitsisaataasivimmik atuisassasut,
taamaalilluni Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaa annertunerusumik Kalaallit
Nunaat pillugu paasissutissanik qitiusumik nittartagaassalluni.
Kisitsisaataasiviup ingerlatitseqqiffiusarnissaanut pisariaqarpoq pilersuisut
pitsaassutsinik aalajangersimasunik malinninnissaat nammineersinnaanissaallu,
tabelillu pissarsivinnik erseqqissumik imaqarnissaat, tabelillu
ingerlaavartumik nutartertarnissaat, minnerpaamik ukiumut ataasiarluni.
Finlandimiut
naatsorsueqqissaartarfiat isumassarsiorfigalugu Naatsorsueqqissaartarfik
makronik kisitsisaataasivimmi tabelinik ajornannginnersumik suliaqartarnissaq
siunertaralugu ineriartortitsivoq. 2021-mi makrot pineqartut
naatsorsuinermut nalunaarsuiffimmut paasissutissiornermut aamma naatsorsuinerni
assigiinngitsuni paasissutissat nassuiaatillu assigiiaarneqarnissaanut
atorneqarsinnaasunngortinneqarput.
Inuit
suliffeqarfiillu pillugit paasissutissanik (= immikkuualuttut pillugit
paasissutissanik) Naatsorsueqqissaartarfiup ingerlatitseqqiisarnera inuk
pillugu paasissutissanut inatsimmit aamma kisitsisit pillugit
paasissutissiisarneq pillugu inatsimmit killilersorneqarpoq, taakkunani inuit
ataasiakkaat suliffeqarfiilluunniit ataasiakkaat pillugit paasissutissat allanullu
ingerlateqqinneqartussaanngitsut Naatsorsueqqissaartarfiup tigusartagai
aalajangersarneqarlutik.
Allaganngorlugu
isumaqatigiissuteqarnikkut inuit Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisuunngitsut
Naatsorsueqqissaartarfimmi kinaassusii isertupajaarlugit paasissutissat
tunngavigalugit tabeliliorsimapput nalilersuisinnaallutillu. Paasissutissani
kinaassutsit isertupajaarnerat isumaqarpoq inuit normui, najugaqarfii allallu
inuit kinaassusiinik takutitsisinnaasut tulleriiaarlugit normunik
taarserneqarnerat imaluunniit peerneqarnerat. Kinaasussaat isertupajaarlugit
paasissutissat imaattariaqanngilaq kinaassusaat isertuulluinnarneqartoq, tassa
paasissutissanik ilaatigut allatigut kinaassutsinik paasinninnikkut inuit
ataasiakkaat pillugit paasissutissat pissarsiarineqarsinnaasarmata.
Assersuutigalugu inuup ukioqassusia, ilinniagaqarnera, katissimanera
katissimannginneraluunniit, meeraasa amerlassusaat, najugaa il.il. pillugit
paasissutissat tunngavigalugit inuup isertitai pillugit paasissutissat
eqqoriarneqarsinnaammata – pingaartumik inuit sumiiffimmi agguaqatigiissillugu
isertitarineqartartuniit qaffasinnerusunik isertitallit pillugit.
Ilisimatusarnermut
(forskningsserver) inatsisissanillu piareersaanermut (lovmodelserver)
atatillugu kinaassusaat isertupajaarlugit paasissutissanik
Naatsorsueqqissaarnermi inatsit malillugu aamma paasissutissanik
isertuussinissamik malittarisassat malillugit pissarsisoqarsinnaavoq, datanik
atuinissamut piumasaqaatit Naatsorsueqqissaartarfiup datanik isertuusinermut
iliuuserisartagaanut tunngasumi tamakkiinerusumik atuarneqarsinnaapput.
Kinaassusaat isertupajaarlugit immikkuualuttunngorlugit paasissutissat
Naatsorsueqqissaartarfiup serveriatigut avataanit pissarsiarineqarsinnaapput.
Interneti aqqutigalugu immikkullu piumasaqaatit malillugit internetikkut
nammineq suliffigisamiit paasissutissanik pissarsisoqarsinnaavoq. Piumasaqaatit
ilaat tassaavoq tabelinik suliarineqartunik tamassumalu kingorna
Naatsorsueqqissaartarfiup serverianit aaneqartunik Naatsorsueqqissaartarfiup
nakkutiginninnissaa.
Nittartakkamik
atuisut 20 procentii Nunanit Kalaallit Nunaata Danmarkillu avataaneersuupput.
Taamatut amerlatiginerisa paasinarsisippaa Naatsorsueqqissaartarfiup suliai
nunani allani aamma annertuumik soqutigineqartut. 2019 aallarnerfigalugu
Kalaallit Nunaanni kisitsisit kalaallisut, qallunaatut tuluttullu
saqqummersinneqartalerput, kisitsisaataasivimmilu tabelit aamma tuluttut aamma
saqqummersinneqartarput, qularnanngilarli tuluttut amerlanerusunik
saqqummersitsisarnissaq pisariaqartinneqartoq.
Kalaallisut
taaguutit nutserinermiit nutserinermut pilersinneqartarmata kisitsisitigut
paasissutissanik kalaallisut nutserisartut atuartartullu
unammilligassaqartarput. Oqaaseqatigiinni danskisut taaguutit kalaallisut
nutserneqarsinnaasarput oqaaseqatigiillu assigiit assigiinngitsunik
nutserneqarsinnaasarlutik. Ajornartorsiut aaqqiiviginiarlugu kisitsisitigut
paasissutissanit assigiinngitsunit taaguutit katersorlugit kalaallisut
taaguutit assigiissarnerat Naatsorsueqqissaartarfiup aallartinnikuuaa.
Taaguutit Naatsorsueqqissaartarfiup katersugai oqaasileriffiup qarasaasiami
nalunaarsuivianut piffissap ingerlanerani ilanngunneqassapput.
2.9 Kalaallit Nunaanni kisitsisit
2018-imi Ukiumoortumik
Kisitsisitigut Paasissutissat aamma Greenland in Figures ataatsimoortillugit
suliarineqarput. Greenland in Figuresimut ilanngunneqassapput tabelit
arlalissuit nassuiaatitallit, nassuiaataat nittartakkamut aamma
ilanngunneqarsinnaapput.
Saqqummersinneqartartut
amerliartortillugit, Ukiumoortumik Kisitsisitigut Paasissutissat tabelinik
katersivittut suliarineqarnissaanut, nutsigassat ikilisinniarneqarnerat
pissutaavoq. Naatsorsueqqissaartarfimmit aamma nalilerneqarpoq ullutsinni
atuisut inuiaqatigiinnut tunngasunik paasissutissanik
pissarsiaqarsinnaalluartut ass. uku aqqutigalugit; www.sullissivik.gl, www.peqqik.gl, www.aka.gl, www.asiaq.gl allanilu.
2019-imi
Greenland in Figures kalaallisut (Kalaallit Nunaanni kisitsisit) qallunaatullu
(Grønland i tal) saqqummersinneqartalerput. Kalaallit Nunaanni kisitsisini
allassimasut nittartakkami atorneqarsinnaanissaat immikkut anguniarneqarpoq.
2.10 Misissuinernit aamma
kisitsisitigut paasissutissaliornerni pissarsiviit allat
Allaffissornermi
nalunaarsuiffinniit inunnullu aamma suliffeqarfinnut tunngasunik misissuinerni
tigusilluni nunani ataasiakkaani naatsorsueqqissaartarfiit kisitsisitigut
paasissutissaliornermik tunngaveqartarnertik ileqqoraat. Kisiannili
Naatsorsueqqissaartarfiup allaffissornermi nalunaarsuiffiit kisiisa atortarpai.
Paasissutissat annertuut nunarsuarmi isiginiarneqartarisa ilaatut nunarsuup
sinnerani kisitsisitigut paasissutissiinerni pissarsiviit allat
naatsorsueqqissaartarfiit atortalernikuuaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmit
misissuinerit tunngavigalugit ingerlaavartunik kisitsisitigut
paasissutissiortalernianngilaq. Taamaakkaluartoq ilisimatusartunit allanillu,
misissuinissanut aamma kisitsisinik aallernissanut siunnersorneqarnissanut
unissimasunik aamma naatsorsuinernik itisiliinerni assigiinngitsuni
pisariaqartinneqartarpoq Naatsorsueqqissaartarfimmit ikiorneqarnissaq.
Aallaqqaasiutigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaanut misissuinermi
ilitsersuutinik ilanngussisoqarnissaa pilersaarutaavoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup
paasissutissanik pissarsivinnik allanik atuisarnermi misilittakkat ukiuni
aggersuni annertusarniarpai. Nioqqutissanik ataasiakkaanik tunisinerit
pisiniarfinni strekodet atorlugit nalunaarsorneqartarnerat assersuutigalugu
atuisunut akit assigiinngiiaarnerannik takussutissiat pitsanngortinnissaannut
tapersiisinnaavoq, oqarasuaatinillu atuinerit pillugit paasissutissat nunami
allamiut Kalaallit Nunaannut tikeraartut agguataarnerisa missingernerinut
atorneqarsinnaallutik nunalu tamakkerlugu naatsorsuutini atuisut atuinerisa
misissuiffigisarneri ilaatigut taarserneqarsinnaallutik. Paasissutissanik
pissarsivinnik allanik misileraaneq sapinngisamik suleqatit naleqquttut
suleqatigalugit pisassaaq kisitsisitigut paasissutissiisarneq pillugu
inatsisaalersinnaasumut atugassanik misilittagaqalernermut
atorneqarsinnaallutik.
2.11 Nunani tamalaani
suliniaqatigiiffinnut paasissutissanik tunniussisarneq
FN-ip
piujuaannartitsiniarluni anguniagai ukiuni tulliuttuni
sammineqangaatsiartussaapput. FN-imit piujuaannartitsiniarneq pillugu 17-inik
anguniagaqarput taakkulu ataani 169-it anguniakkat 232-illu
erseqqissaassutissat allat aamma anguniarneqarlutik. Tassunga tunngatillugu
Kalaallit Nunaata akisussaaffigisai Aningaasaqarnermut Akileraartarnermullu
Naalakkersuisoqarfiup ataaniittumi Nuna tamakkerlugu pilersaarusiortarnermut
immikkoortortaqarfimmi inissisimapput.
SDG-ip
erseqqissaassutaanut tunngatillugu Naatsorsueqqissaartarfimmit
suliarineqartussat suli inissinneqanngillat. Suliassanut pilersaarusiaq
Naalakkersuisunit suliarineqartussaq akuerineqaqqaartussaavoq, tassungalu
ilaassaaq Naatsorsueqqissaartarfiup suliassai.
Naatsorsueqqissaartarfimmit
maanna ilimagineqarpoq erseqqissaassutissat kisitsisaataasivimmut
aaneqarsinnaanngornissaat ilimagineqarpoq, kisitsisaataasivimmiittut atorlugit
Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfiup nittartagassaanut API atorlugu
nuunneqartarsinnaassapput. Taakku saniatigut aamma kisitsisitigut
paasissutissanik allanik ilaterisoqarsinnaavoq, Danmarkimi aningaasaqarnermut
inatsimmit aningaasaliiffigineqarlutik.
Danmark
Statistikkimut FN-ip Nunarsuarmi anguniagai pillugit
Naatsorsueqqissaartarfimmik suleqateqarnissaq siunertaralugu aningaasaliissutit
2019-imi 2022-mut 4 mio. kr.-imik qaffanneqarput. Tamanna tunngavigalugu
Danmark Statistikip piumasaqaatigaa pilersaarut aningaasat sinneruttut 3.5 mio.
kr.-inik annertussuseqartut atorneqarnissaat eqqarsaatigalugit.
2.12 FN-p nunarsuarmi anguniagai
Nunarsuarmi
piujuartitsinissaq pillugu FN anguniagassanik 17-inik atuutilersitsinikuuvoq,
nunat FN-imut ilaasortat akuersaarlutik anguniarniarlugit
isumaqatigiissutigisaannik. Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisitigut
paasissutissiat atorlugit Kalaallit Nunaanni anguniagaqarneq malinnaaffigaa.
Kisitsisitigut paasissutissiat tunngavigalugit takuneqarsinnaavoq Kalaallit
Nunaata anguniakkanut malinnaanera eqqortumik ingerlanersoq aamma qanoq
sukkatigisumik malinnaanersoq.
Naatsorsueqqissaartarfiup
nunarsuarmi anguniakkanut tunngatillugu suliassai aaliangersimasumik suli
inissinneqanngillat. Ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu Naatsorsueqqissaartarfiup
suliassanik tulleriiaarilluni pilersaarutissaa, aatsaat Naalakkersuisut
Naatsorsueqqissaartarfiup nunarsuaq tamakkerlugu anguniakkanik 17-inik
suliassaasa tulleriiaarneri pilersaarusiornerillu atuutilersippatigit,
pilersaarusiaq atuutilersinnaavoq. Naalakkersuisut, Naatsorsueqqissaartarfiup
nunarsuarmi anguniagassat malinnaavigineqartussat eqqarsaatigalugit
suliassaanik, pilersaarusioreerpata, Naatsorsueqqissaartarfimmit kisitsisitigut
paasissutissiat pingaarnersiorneqarsimasut allanngortittariaanersut
nalilersorneqassapput.
FN-imit
nunarsuarmi tamani uuttuutitut atorneqartussat 200-t sinnillit
toqqarneqarsimapput, taakku tunngavigalugit nunarsuarmi anguniakkat
malinnaaviginiarlugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartussaavoq. Nunarsuarmi
tamarmi uuttuutit ilaarpassuit Kalaallit Nunaanni atussallugit tulluanngillat,
imalluunniit kisitsisitigut paasissutissiornermi atortussat
pissarsiarineqarsinnaanngillat. Ilaatigut FN-imit uuttuutit ilarpassuinut
periutsit inissinneqarsimanngillat, uuttuutit ilaat kisitsisitigut
paasissutissiornermik tunngaveqanngillat, taakku nunat inatsisaanik
tunngaveqartumik nalunaarusiorneqartarput (ass. naligiissitaanermut tunngasut).
Naatsorsueqqissaartarfimmut aningaasaliissutigineqarsimasut Kalaallit Nunaannut
tunngasunik kisitsisitigut paasissutissanik ineriartortitsinissamut
atorneqarnissaat suli tunngavigineqarpoq.
Piffissap
ingerlanerani Naatsorsueqqissaartarfimmit nunarsuarmi uuttuutit
suliarineqartarnissaat anguniarneqarpoq, kisianni pingaarnerutinneqarluni
Kalaallit Nunaannut uuttuutit suliarineqarnissaat. Kalaallit Nunaannut
uuttuutit suliarineqarnerisigut malinnaavigineqarsinnaavoq nunarsuarmi
anguniakkat eqqarsaatigalugit Kalaallit Nunaanni sumut killittoqarsimanera.
Taamaasilluni allaffissornikkut aningaasartuutit annikinnerussapput,
Kalaallillu Nunaannut attuumassuteqartut immikkut sammineqarnerussallutik.
Kalaallit Nunaanni uuttuutit suliarinerinut ajoqutaasinnaavoq Kalaallit Nunaata
nunanut allanut sanilliukkuminaasinnaanera.
Naatsorsueqqissaartarfik
nunarsuarmi kisitsisitigut paasissutissiorfinnut allanut sanilliullugu
mikinerujussuugami periarfissaqanngilaq nunarsuarmi anguniakkat ineriartorneri
tamaasa malinnaavigissallugit, aamma FN-imut taakku pillugit pinerit tamaasa
nalunaarusiornissamut periarfissaqanngilaq.
Naatsorsueqqissaartarfimmit
nunarsuarmi anguniakkanut uuttuutit qitiutillugit takusassiarineqarput, taakku
naatsorsueqqissaartarfiup nittartagaani, www.stat.gl-imi takuneqarsinnaapput.
Takusassiat nunarsuarmi aamma Kalaallit Nunaanni uuttuutit piusut
pissarsiareriaannanngorlugit suliaapput, taakkulu Naatsorsueqqissaartarfimmit
suliaapput imaluunniit Naatsorsueqqissaartarfiup kisitsisaataasiviatigut
siammartigaallutik. Nittartakkami takussutissiaq atorlugu nunarsuarmi
anguniakkanik suliaqarniartut tamarmik anguniarneqarput. Naalakkersuisut.
Taamaasillutik kommunit, suliffeqarfiit peqatigiiffiit il.il. suliassanut
pilersaarusiornerminni uuttuutit sulianut tulluartut atorsinnaavaat.
Naatsorsueqqissaartarfimmit,
ass. kisitsisitigut paasissutissat pigineqareersut atorlugit aamma
kisitsisitigut paasissutissiassatut pilersaarutigineqartut atorlugit uuttuutit
SDG-mut tunngasut amerliartortinneqarnissaat, suliniutigineqarpoq. Uuttuutit
amerlisinneqarnissaanut periutsit ataani allanneqartut tunngavigalugit
ineriartortitsinissaq aamma suliniutigineqarpoq.
Immikkut
suliniuteqarfigineqarniarput suliniuteqarfigineqartut ikittuinnarnik
uuttorneqarsinnaasut imaluunniit uuttorneqarsinnaanngitsut. Avatangiisit
eqqarsaatigalugit siulliullugit suliarineqarniarput, aalisarnermi
piujuartitsinissaq pillugu uuttuutit aamma eqqakkanik isumaginninnernut
uuttuutit.
Paasissutissat
suliareqqitassat amerlanerpaartaat pisortaqarfinni allaffissornernit
Naatsorsueqqissaartarfimmit pissarsiarineqartarput. Taamaattumik IT-mi
periusissiat atorluarnerunissaat maannalu IT atorlugu suliaareersut
atorneqarneq ajortut atorneqartalernissaat immikkut pingaartinneqarluni
sammineqassaaq. Inunnik isumaginninneq eqqarsaatigalugu maanna suliat meeqqanut
tunngasut immikkut aaqqissuunneqartussaapput, kingusinnerusukkut
meeqqanuunaanngitsoq sulianut tunngasut taamatut aaqqinneqartussaallutik.
Aaqqissuussinerup kingunerisaanik isumaginninnermik suliaqartunut,
nalunaarusiat allanullu inissiisariaqarsimappat allanut inissiinerit, malinnaaviginissaat
ajornannginnerulissaaq. Pinerluuteqartartut eqqarsaatigalugit
misissorneqassaaq, paasissutissat pigineqareersut atorlugit,
pinerlineqarsimasunut kisitsisitigut paasissutissanik
suliaqartoqartalersinnaanersoq.
Naalakkersuisut
suliaat assersuutigalugit nalunaarusiaat aamma inatsisiliaat nutaat
tunngavigalugit kisitsisitigut paasissutissiortoqarsinnaasarpoq. Inuit
innarluutillit pillugit naalakkersuisut nalunaarusiaat tunngavigalugu
ilimanarpoq, aalajaatsumik inuit innarluutillit pillugit paasissutissanik
katersisoqartalernissaa. Meeqqat atugarliortut pillugit kalaallit qallunaallu
ataatsimoorussamik uuttuutit suliaat nunarsuarmi anguniakkanut aammattaaq
atoqqinneqarsinnaalluarput.
Kalaallit
Nunaanni aningaasaqarnermik sukumiisumik misissuisarnerit qaffassarusullugit,
inuussutissarsiornermut kisitsisitigut qitiusumik paasissutissat aamma
aningaasaqarneq pillugu kisitsisitigut qitiusumik paasissutissat pitsaassusaat
qaffassarneqarlutik iluarsaanneqarput. DREAM-imik (aningaasaqarnermut modellit)
suleqatigiilluni suliaqarnermi aamma sukumiisumik itisiliilluni
misissuisinnaanissamut aalisarneq pillugu ataatsimiitsitaliarsuup kissaatai
malillugit, kisitsisitigut paasissutissat pineqartut pitsaassusaasa
qaffassarneqarnissaat avaqqunneqarsinnaanngillat. Nunarsuarmi anguniakkat
17-iusut pilersaarutinut ilanngullugit suliarineqarput, nunarsuarmi
anguniakkani paasissutissat suliniutinut assigiinngitsunut allanut
taputartuunneqarsinnaanissaat pingaartinneqarmat.
Ataani
allattorsimapput uuttuutit, qulaani periutsit allaaserineqartut
tunngavigalugit, ineriartortinneqartut:
· SDG 3: Peqqissuseq
atugarissaarnerlu
· Napparsimmavinni ullut unnuiffiit
· Inuit innarluutillit
· SDG 9: Suliffissuit, nutaaliorneq
attaveqaasersuutillu
· Internetimut sukkasuumik attavillit
pct.-inngorlugit annertussusaat najugaqarfinnut immikkoortillugit
· SDG 10 Naligiinnginneq minnerusoq
· Soraarnerussutisiat pillugit kisitsisitigut
paasissutissat
· SDG 11: Inoqarfiit piujuartitsiffiusut
· Eqqaavinnit isumaginninneq najugaqarfinnut
immikkoortillugit
· SDG 14 Imaani uumassusillit
· Akuutissartaqanngitsunik piujuartitsilluni
aalisarneq aamma piniarneq
· SDG 16 Eqqissineq, naapertuilluarneq sullissiviillu
qajannaatsut
· Meeqqanik allanut inissiisarneq aamma
nalunaarutiginnittarneq
· Pinerlineqarsimasut
· SDG 17 Suleqatigiinnikkut anguniagaqarneq
–ataqatigiissumik isigalugu sukumiisumik misissuisinnaaneq
· Suliffeqarfinnik selskabenik taaneqartartunik
pisortat aningaasaqarnerannut ilanngussineq
· Pisiat tunisallu oqimaaqatigiissinnerat
· Aalisarneq pillugu naatsorsuusiat itinerusut